De betekenis van Leo Polak

[fred neerhoff]

Kunnen we nu stellen dat de zweverige idealistische opvattingen van Leo Polak waar Jaap van Praag en het Humanistisch Verbond na WOII op voortborduurden, door het overheersende idealisme, verwant zijn aan het fascisme*)?

Nee, natuurlijk niet! Immers niet alle idealisme voert onverbiddellijk tot fascisme!

En hoe moeten we het filosofisch materialisme beoordelen?

Dito argument als bij idealisme. Niet alle materialisme impliceert Stalinisme!

Het fascisme (Mussolini) had voor WO II nog niet zo'n slechte naam als daarna. Het had in tegenstelling tot het nationaalsociaalisme, in beginsel, niets tegen joden. Is dit juist?

Ja, dat klopt. Achteraf is het natuurlijk wel allemaal lekker lullen.

Wel is het in dit verband relevant te vermelden dat in de jaren '30 van de vorige eeuw ruwweg twee varianten van het spinozisme bestonden. Een variant die zich rationalistisch en soms zelfs materialistisch noemde, en een andere variant die de nadruk legde op spiritualiteit en mystiek.

[hagenaars]

Als je voorzitter bent van de koepel van filosofen en dat was ie, dan werk je natuurlijk altijd samen met wat jij ' foute' mensen noemt. Hij was dapper, daar gaat het om.

[fred neerhoff]

Hij was dapper

Ik wil dat best geloven.

daar gaat het om.

Nee, wat mij betreft hebben de feiten en de context voorrang. En je zal het mij wel niet kwalijk nemen dat ik inmiddels uiterst skeptisch sta tegenover de onkritische geschiedschrijving door de humanistische lobby.

[hagenaars]

Je moet altijd uiterst kritisch staan tegenover geschiedenis. Voorbeeld?

In zijn latere boeken De donkere kamer van Damokles (1958) en Nooit meer slapen (1966) laat Hermans nog eens zien dat de mens tevergeefs probeert om greep op de wereld te krijgen. In deze boeken blijken de zintuigen even onbetrouwbaar als de taal. Hermans’ personages zien en horen niet wat er werkelijk aan de hand is. Bovendien raken ze vaak verstrikt in de chaotische werkelijkheid die schuilgaat onder een schijnbare orde. Zo gaat de jonge geoloog Alfred Issendorf in de roman Nooit meer slapen (1966) tevergeefs op zoek naar meteorieten in Noorwegen. Alles loopt anders dan hij gedacht had. Niets en niemand werkt mee, de beloofde luchtfoto’s krijgt Alfred niet, en ten slotte verliest de geoloog zijn kompas. Als hij uitgeput thuiskomt, blijken er in ‘zijn gebied’ meteorieten te zijn ingeslagen. Wat overblijft is de ontgoocheling, de totale desillusie.

En:


De tranen der acacia’s is typerend voor Hermans’ oeuvre. In het boek vormt de oorlog namelijk de achtergrond voor diepere psychologische en filosofische vraagstukken. Doordat de hoofdpersoon Arthur twijfelt aan de identiteit van anderen (is zijn ‘vriend’ Oskar een verzetsheld of een verrader?), gaat hij ook twijfelen aan zijn eigen identiteit.

Zowel in deze roman als in Hermans’ latere boeken over de oorlog, berust het onderscheid tussen goed en kwaad op willekeur, ‘moedwil en misverstand’. In de novelle Het behouden huis (1952) beschrijft Hermans hoe enkele partizanen een verlaten villa in oorlogsgebied verwoesten en opblazen. Dit nadat de Duitsers het huis uit respect voor de ‘cultuur’ hadden gespaard. De laatste zin van het boek illustreert goed Hermans’ idee dat de oorlog de beschaving had doorgeprikt als ware het een ballon. Nadat de hoofdfiguur een handgranaat in het toch al verwoeste huis heeft gegooid staat er: ‘Het was of het [huis] ook aldoor comedie had gespeeld en zich nu pas liet zien zoals het in werkelijkheid altijd was geweest: een hol tochtig brok steen, inwendig vol afbraak en vuiligheid.’

Of:

Following his Australian citizenship ceremony, Coetzee said that "I did not so much leave South Africa, a country with which I retain strong emotional ties, but come to Australia. I came because from the time of my first visit in 1991, I was attracted by the free and generous spirit of the people, by the beauty of the land itself and – when I first saw Adelaide – by the grace of the city that I now have the honour of calling my home."[15] When he initially moved to Australia, he had cited the South African government's lax attitude to crime in that country as a reason for the move, leading to a spat with Thabo Mbeki, who, speaking of Coetzee's novel Disgrace stated that "South Africa is not only a place of rape".[19] In 1999, the African National Congress submission to an investigation into racism in the media by the South African Human Rights Commission named Disgrace as a novel exploiting racist stereotypes.[49] However, when Coetzee won his Nobel Prize, Mbeki congratulated him "on behalf of the South African nation and indeed the continent of Africa".[50]

[fred neerhoff]

Je moet altijd uiterst kritisch staan tegenover geschiedenis.

Zo is dat.

[David Bakker]

Hij was een nette vrijdenker, dapper.

In het najaar van 1933 werd het lidmaatschap van De Dageraad voor Rijksambtenaren verboden. Leo Polak was als hoogleraar rijksambtenaar. Ik begrijp dat Leo Polak na 1933 nauwelijks nog actief is geweest voor De Dageraad. Hans Vink merkt hier over op *):

"...Mogelijk wilde Polak zijn positie als wetenschapper beschermen door zijn associatie met De Dageraad tot een minimum te beperken.

Tenslotte is het mogelijk dat Polak, als gevolg van overspannenheidin de jaren 1933-1934, er om gezondheidsredenen voor gekozen heeft niet meer op te treden voor De Dageraad. Libbe van der Wal beschrijft dat Polak zich de opkomst van het Nazi-Regime zeer aantrok, en zich ergerde aan de laffe reacties uit binnen- en buitenland."

*) Hans Vink, 'Kampioen van de 'Vrije Gedachte', in: Liever een dode leeuw dan een levende hond, Over de betekenis van de vrijdenker en humanist Leo Polak (1880-1941), p. 52 zie http://www.papierentijger.org/index.php ... style_id=0

[David Bakker]

. En nog op 29 december 1933 hield Leo Polak samen met de bekende spinozist en latere prominente NSB-er J.H. Carp een redevoering over Spinoza

De redevoering was op 29 december 1932 en werd in 1933 uitgegeven.

[hagenaars]

@David, pas op de dader en het slachtoffer te vermengen, het Nederland van 1933/34 leek in geen enkel opzicht op het huidige vrije kikkerlandje. De dader was de Nederlandse regering, die fascistische wetten afkondigde. Polak was slachtoffer...

Ik geef een kopie van het lemma 'Jodenvervolging' en onderstreep een paar woorden, in 1933 werd er al druk via Duitsland druk op de Nederlandse joden, zoals bv. Leo Polak uitgeoefend. Je kunt zelf bedenken welke maatregelen in Nederland al werking hadden ruim voor de oorlog begon...

Jodenvervolging is gecoördineerd geweld tegen en onderdrukking van de Joodse bevolkingsgroep. Jodenvervolging in christelijk Europa kwam op gang rond het jaar 1000, en werd na het begin van de kruistochten (1095) hevig, gruwelijk en onvoorstelbaar barbaars. Sindsdien verdween het (zeker in Europa) nooit helemaal. Eén van de vele oplevingen ervan vond plaats in de 19e eeuw; in die periode werd ook de term antisemitisme ingevoerd voor Jodenhaat en Jodenvervolging.

Vormen van Jodenvervolging zijn:
Het uitsluiten van Joden van gebruik van bepaalde voorzieningen.
Het verplichten om in bepaalde gebieden te wonen.
Het uitsluiten van het lidmaatschap van bepaalde organisaties.
Het verbod om bepaalde functies of beroepen uit te oefenen.
Lastercampagnes tegen Joden.
Georganiseerd geweld tegen Joodse bezittingen en personen.
Verbanning.
Boycot van winkels.
Afneming van bezittingen van Joden.
Volkerenmoord (de Holocaust).

De bekendste Jodenvervolging is die van de nazi's in Duitsland en bezet Europa ten tijde van de Tweede Wereldoorlog en in de jaren daaraan voorafgaand. Deze begon in 1935, met de instelling van de Neurenbergerwetten door de NSDAP.

[David Bakker]

@David, pas op de dader en het slachtoffer te vermengen, het Nederland van 1933/34 leek in geen enkel opzicht op het huidige vrije kikkerlandje. De dader was de Nederlandse regering, die fascistische wetten afkondigde. Polak was slachtoffer...

Ik geef een kopie van het lemma 'Jodenvervolging' en onderstreep een paar woorden, in 1933 werd er al druk via Duitsland druk op de Nederlandse joden, zoals bv. Leo Polak uitgeoefend. Je kunt zelf bedenken welke maatregelen in Nederland al werking hadden ruim voor de oorlog begon...

Dat het voor Joden geen leuke tijd was is me duidelijk. Ik probeer duidelijkheid te krijgen over Leo Polak. Dat is nodig want de humanistische geschiedschrijving is nogal bevooroordeeld en soms onzorgvuldig. Op de volgende punten zou ik wat meer duidelijkheid krijgen:

1. Er schijnt binnen De Dageraad een soort tegenstelling (conflict) te zijn geweest tussen de moralist Leo Polak en "hardcore" atheisten als Hoving en Constandse. Hoe zit dat precies?
2. In bovengenoemd boekje ('Liever een dode leeuw...") is weinig aandacht voor de periode na 1932. De geschiedenis met de Kant-Gesellschaft wordt zelfs helemaal niet vermeld. Waar hield Polak zich mee bezig in die jaren? Anton van Hooff schrijft dat Polak lid was van het Comite van Waakzaamheid van Anti-Nationaal-Sociaallistische-Intellectuelen. Is dat zo? Ik heb wel gelezen dat Polak een lezing heeft gegeven voor die club;
3.Hoe is Polak in 1941 (nog voor de Wannsee conferentie) nou precies om het leven gekomen? Van Hooff vermeldt in genoemd boekje dat Polak vermoord is het concentratiekamp Sachsenhausen. Elders wordt in het boekje longontsteking en hartstilstand als doodsoorzaak genoemd. Wikipedia vermeldt: "Op 9 december 1941 overleed hij, daags na een darmbreukoperatie, door fysieke uitputting bij het sjouwen van stenen." Voor alle duidelijkheid, de nazi's waren in elk geval verantwoordelijk voor zijn dood.
4. Hoe moeten de omstandigheden die leiden tot zijn arrestatie geduid worden, ik bedoel de brief aan de rector. Nederland was bezet door de Duitsers. Polak was op de hoogte van de kwaadaardigheid van de nazi's. Ik kan moeilijk begrijpen dat hij een protestbrief aan de rector schreef.

[David Bakker]

Ik kwam nog een interessant stuk van Ronald Raak tegen over de filosofische strijd in het interbellum: http://www.sp.nl/overheid/opinies/691/F ... nding.html. Daarin wordt ook Leo Polak genoemd. Ik begrijp daaruit dat de Kant-gesellschaft voor 1933 een fatsoenlijke club was waarbinnen verschillende filosofische richtingen waren vertegenwoordigd.