'Een Bloemhof' van Adriaan Koerbagh
Geplaatst: zo 26 feb 2012, 10:12
Adriaan Koerbagh (1632-1669) was een onverschrokken strijder voor het vrije woord. Anders dan zijn Amsterdamse geestverwant Spinoza (1632-1677) die voor een internationaal podium in het Latijn schreef, richtte Koerbagh zich ongemaskerd en welbewust tot het grote publiek van de Republiek.
Na een academische promotie in de geneeskunde en de rechten, schreef hij drie boeken waarvan 'Een Bloemhof Van Allerley Lieflykheyd Sonder Verdriet' uit 1668 veruit de meeste aandacht trok. Dit provocatieve boek volgde op zijn eerste boek ' 't Nieuw Woorden Boek der Regten' uit 1664 dat, zoals de titel al zegt een verklarend woordenboek was van Latijnse rechtsgeleerde termen.
Naast een aanbeveling voor vakgenoten om - zoals hij in zijn inleiding schreef - in hun moerstaal te spreken, had Koerbagh met zijn 't Nieuw Woorden Boek ook een politiek doel voor ogen. Hij wilde korte metten maken met het verhullende juridische jargon waarmee de regenten klasse zich bediende en handhaafde.
Naar de schijn was Een Bloemhof eveneens een woordenboek - nu meer algemeen voor bastaardwoorden, inclusief medisch en theologisch vakjargon - maar was in werkelijkheid een 672 bladzijden tellende, alfabetisch geordende bestrijding van elk mystificerend dogmatisme en in het bijzonder dat van de christelijke godsdienst. Daarbij beperkte Koerbagh zich niet slechts tot een droge opsomming van trefwoorden, maar vulde zijn vaak originele vertalingen doorgaans aan met scherpzinnige en spottende uitleg.
De twee verschillende drukken van Een Bloemhof verschenen ofwel onder het pseudoniem Vreedenrijk Waarmond ofwel onder Koerbagh's eigen naam. Ook bestaan er exemplaren waarin beide namen zijn vermeld. De naam van de drukker werd verzwegen of was fictief.
Zijn laatste boek 'Een Ligt Schijnende in Duystere Plaatsen' had dezelfde strekking als Een Bloemhof maar was zoals Spinoza's Ethica een meer systematisch filosofisch werk.[Zie daarvoor ook het gelijknamige topic op dit forum.]
Adriaan Koerbagh heeft de verspreiding van zijn laatste boek echter niet kunnen meemaken. De publicatie van Een Bloemhof was voor de Amsterdamse kerkenraad al zwaar over de schreef en vormde het startsein voor zijn uiteindelijke arrestatie op 18 juli 1668 te Leiden.
Al kort na zijn arrestatie werd wegens het uitspreken, schrijven en laten drukken van godslasterlijke vertogen op 27 juli 1668 een barbaarse straf tegen hem geëist: 1. afhakken van de rechterduim, 2. doorboren van de tong met een gloeiende priem, 3. een veroordeling in de kosten, en 4. dertig jaar opsluiting.
Nog diezelfde dag werd Adriaan Koerbagh door de civiele autoriteiten veroordeeld tot: 1. tien jaar opsluiting, 2. daarna tien jaar verbanning uit Amsterdam , 3. een boete van 4000 gulden, en 4. een veroordeling in de kosten van 2000 gulden.
Omstreeks 15 oktober 1669 stierf Adriaan Koerbagh op 37-jarige leeftijd in gevangenschap in het Amsterdamse (zgn. gewillige) Rasphuis, vermoedelijk als gevolg van uitputting.
Naar het schijnt zijn er nog slechts drie exemplaren van ’t Nieuw Woorden Boek in openbare collecties in Nederland bekend. De meeste exemplaren van Een Bloemhof en op twee na alle manuscripten van Een Ligt werden door de Hollandse autoriteiten in beslag genomen en vernietigd.
Bronnen
Meinsma, K. O., 'Spinoza en zijn kring', Martinus Nijhoff, 1896
Van Moerkerken, P.H., 'Een strijder voor het vrije denken', Van Oorschot, 1948
Vandenbossche, Hubert, 'Adriaan Koerbagh en Spinoza', Mededelingen XXXIX vanwege het Spinozahuis, Brill, 1978
Sanders, Ewoud, 'Woorden van de duivel', de Bijenkorf, 1993
Klever, Wim, 'Mannen rond Spinoza', Verloren, 1997
Hieronder kopie van de titel pagina's van respectievelijk Sanders' Woorden van de duivel en een reprint van Koerbagh's Een Bloemhof. Sanders' boekje bevat een hertaalde greep van ruim 150 trefwoorden uit Koerbagh's Een bloemhof.
Na een academische promotie in de geneeskunde en de rechten, schreef hij drie boeken waarvan 'Een Bloemhof Van Allerley Lieflykheyd Sonder Verdriet' uit 1668 veruit de meeste aandacht trok. Dit provocatieve boek volgde op zijn eerste boek ' 't Nieuw Woorden Boek der Regten' uit 1664 dat, zoals de titel al zegt een verklarend woordenboek was van Latijnse rechtsgeleerde termen.
Naast een aanbeveling voor vakgenoten om - zoals hij in zijn inleiding schreef - in hun moerstaal te spreken, had Koerbagh met zijn 't Nieuw Woorden Boek ook een politiek doel voor ogen. Hij wilde korte metten maken met het verhullende juridische jargon waarmee de regenten klasse zich bediende en handhaafde.
Naar de schijn was Een Bloemhof eveneens een woordenboek - nu meer algemeen voor bastaardwoorden, inclusief medisch en theologisch vakjargon - maar was in werkelijkheid een 672 bladzijden tellende, alfabetisch geordende bestrijding van elk mystificerend dogmatisme en in het bijzonder dat van de christelijke godsdienst. Daarbij beperkte Koerbagh zich niet slechts tot een droge opsomming van trefwoorden, maar vulde zijn vaak originele vertalingen doorgaans aan met scherpzinnige en spottende uitleg.
De twee verschillende drukken van Een Bloemhof verschenen ofwel onder het pseudoniem Vreedenrijk Waarmond ofwel onder Koerbagh's eigen naam. Ook bestaan er exemplaren waarin beide namen zijn vermeld. De naam van de drukker werd verzwegen of was fictief.
Zijn laatste boek 'Een Ligt Schijnende in Duystere Plaatsen' had dezelfde strekking als Een Bloemhof maar was zoals Spinoza's Ethica een meer systematisch filosofisch werk.[Zie daarvoor ook het gelijknamige topic op dit forum.]
Adriaan Koerbagh heeft de verspreiding van zijn laatste boek echter niet kunnen meemaken. De publicatie van Een Bloemhof was voor de Amsterdamse kerkenraad al zwaar over de schreef en vormde het startsein voor zijn uiteindelijke arrestatie op 18 juli 1668 te Leiden.
Al kort na zijn arrestatie werd wegens het uitspreken, schrijven en laten drukken van godslasterlijke vertogen op 27 juli 1668 een barbaarse straf tegen hem geëist: 1. afhakken van de rechterduim, 2. doorboren van de tong met een gloeiende priem, 3. een veroordeling in de kosten, en 4. dertig jaar opsluiting.
Nog diezelfde dag werd Adriaan Koerbagh door de civiele autoriteiten veroordeeld tot: 1. tien jaar opsluiting, 2. daarna tien jaar verbanning uit Amsterdam , 3. een boete van 4000 gulden, en 4. een veroordeling in de kosten van 2000 gulden.
Omstreeks 15 oktober 1669 stierf Adriaan Koerbagh op 37-jarige leeftijd in gevangenschap in het Amsterdamse (zgn. gewillige) Rasphuis, vermoedelijk als gevolg van uitputting.
Naar het schijnt zijn er nog slechts drie exemplaren van ’t Nieuw Woorden Boek in openbare collecties in Nederland bekend. De meeste exemplaren van Een Bloemhof en op twee na alle manuscripten van Een Ligt werden door de Hollandse autoriteiten in beslag genomen en vernietigd.
Bronnen
Meinsma, K. O., 'Spinoza en zijn kring', Martinus Nijhoff, 1896
Van Moerkerken, P.H., 'Een strijder voor het vrije denken', Van Oorschot, 1948
Vandenbossche, Hubert, 'Adriaan Koerbagh en Spinoza', Mededelingen XXXIX vanwege het Spinozahuis, Brill, 1978
Sanders, Ewoud, 'Woorden van de duivel', de Bijenkorf, 1993
Klever, Wim, 'Mannen rond Spinoza', Verloren, 1997
Hieronder kopie van de titel pagina's van respectievelijk Sanders' Woorden van de duivel en een reprint van Koerbagh's Een Bloemhof. Sanders' boekje bevat een hertaalde greep van ruim 150 trefwoorden uit Koerbagh's Een bloemhof.